Frombork

Frombork, zwany Klejnotem Warmii, a także Grodem Kopernika, jest miejscem, w którym ten wielki polski astronom spędził ponad 30 lat swojego życia. Jako jedyne miasto na świecie może pochwalić się, że jego najsławniejszy obywatel „poruszył Ziemię, wstrzymał Słońce i niebiosa". To tutaj napisał swoje dzieło „De Revolutionibus" prawie pięć wieków temu! Tymi ulicami chodził i wypatrywał gwiazd na niebie. Tutaj też we fromborskiej katedrze Mikołaj Kopernik został pochowany. Postać Kopernika i jego dzieło wyróżnia Frombork w skali światowej. Wiele fromborskich atrakcji turystycznych wiąże się właśnie z jego działalnością.

Z całą pewnością wart zobaczenia jest uznany za Pomnik Historii zespół katedralny na Wzgórzu Katedralnym.

WZGÓRZE KATEDRALNE

KATEDRA
Bazylika Archikatedralna p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła jest najstarszą budowlą fromborskiego Wzgórza Katedralnego.

Wzniesiona w latach 1329 - 1388 z inicjatywy biskupów warmińskich budowla, ma charakter halowy, jest trójnawowa z wydłużonym prostokątnym prezbiterium, posiada kilka przybudówek, w tym dwie kaplice: św. Jerzego i Zbawiciela. Innymi cennymi zabytkami są późnogotycki poliptyk, kamienny portal z XIV w., epitafia kanonika Boreschowa i Mikołaja Kopernika, krucyfiks z XV w., fragmenty stalli gotyckich, gotyckie płyty nagrobne i prospekt organowy z 1683 r. W katedrze znajdują się organy barokowe, będące jednymi z najsłynniejszych w kraju. Fromborską atrakcją kulturalną jest coroczny Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej odbywający się w katedrze w sezonie letnim. Koncerty te mają 50-letnią tradycję. Biorą w nich udział wirtuozi z kraju i z zagranicy.

W Bazylice Archikatedralnej spoczywa Mikołaj Kopernik, gdzie był kanonikiem i gdzie po 460 latach został odnaleziony. Tam można obejrzeć sarkofag z doczesnymi szczątkami astronoma.

GRÓB MIKOŁAJA KOPERNIKA

Grobu Mikołaja Kopernika poszukiwano kilkakrotnie. Pierwsze takie prace podjęło Warszawskie Towarzystwo Naukowe w 1802 roku, kolejne przeprowadzono w 1909 i 1939. W czasie II wojny światowej poszukiwania bezskutecznie prowadzili Niemcy, a po jej zakończeniu Rosjanie. Wszystkie te próby zakończyły się niepowodzeniem.

Astronom był kanonikiem fromborskiej katedry. Z zachowanych dokumentów wynika, że jego pieczy podlegał ołtarz Świętego Krzyża. Dlatego właśnie pod tym ołtarzem prowadzone były wykopaliska. Dopiero w 2005 r. odnaleziono kilka trumien i szkieletów. Ostatecznie po szeregu badań porównawczych kodu DNA, naukowcy potwierdzili, że szczątki należą do Mikołaja Kopernika. Ponowna uroczysta ceremonia pogrzebowa szczątków astronoma odbyła się 22 maja 2010 roku w Bazylice Archikatedralnej.

DAWNY PAŁAC BISKUPI
Budowla gotycko - barokowa położona w południowo - wschodniej części Wzgórza Katedralnego, zbudowana około roku 1350, zwana również pałacem Ferbera. Obecnie mieści główne sale ekspozycyjne Muzeum Kopernika. W XIII w. znajdowała się tu szkoła katedralna. Od połowy XV wieku rozbudowany został głównie z inicjatywy biskupa Maurycego Ferbera. W czasie pierwszej wojny szwedzkiej pałac spłonął. Odbudowy podjął się biskup Jan Stefan Wydżga. Kolejnymi restauratorami byli biskup Krzysztof Andrzej Szembek oraz biskup Ignacy Krasicki. Od końca XV w. pałac stanowił rezydencję biskupów warmińskich, a od 1850 r. zaadoptowano go na biura kurii diecezjalnej. W 1945 r. budynek doszczętnie spłonął. Odbudowa trwała od 1965 do 1969 r.

Zwiedzający muzeum mogą się tu zapoznać z instrumentami astronomicznymi od czasów Kopernika, wystawami stałymi, m.in. „Mikołaj Kopernik - życie i dzieło" oraz ekspozycjami czasowymi: kartografią i ikonografią miast, historią oficyn wydawniczych i księgozbiorów warmińskich. W Muzeum znajduje się ekspozycja zabytkowego wnętrza pt. "Gabinet uczonego doby renesansu", przypominająca pracownię Mikołaja Kopernika.

DZWONNICA zwana WIEŻĄ RADZIEJOWSKIEGO
Najwyższa gotycko - barokowa budowla Wzgórza Katedralnego, zwana również Wieżą Radziejowskiego, usytuowana w południowo - zachodnim narożniku, wzniesiona na przełomie XVI i XVII w. Wieża o wysokości 70 m pełniła od 1685 r. trzy funkcje: dzwonnicy, punktu obserwacyjnego i latarni morskiej. Jej odbudową w 1683 roku zajął się biskup Michał Stefan Radziejowski. Po zniszczeniach w 1945 r. odbudowana została w latach 1972-1973. Wewnątrz uwagę zwiedzających przyciąga tajemnicza metalowa kula, majestatycznie poruszająca się na stalowej lince. To unikatowe wahadło Foucaulta, służące do naocznego stwierdzenia obrotowej natury Ziemi. Nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego fizyka, który jako pierwszy wykonał to doświadczenie w 1851 roku. W przyziemiu dzwonnicy mieści się planetarium. Na wysokości 70 m n.p.m. znajduje się taras widokowy, z którego można podziwiać panoramę Fromborka i okolic.

PLANETARIUM
Planetarium mieści się w przyziemiu Wieży Radziejowskiego. Wyposażone w aparaturę firmy Carl Zeiss wyświetla na kopule o średnicy 8 m obrazy nieba widoczne z dowolnego miejsca na Ziemi, pory dnia i roku. Przedstawia na sztucznym niebie drogę Słońca, planet, komet i sztucznych satelitów oraz obrazy gwiazd. W planetarium można również przyjrzeć się meteorytom umieszczonym w gablotach.

WIEŻA KOPERNIKA
Najstarszy element fortyfikacji Wzgórza Katedralnego. Zbudowana przed 1400 r. Pięciokondygnacyjna, podpiwniczona, użytkowana była również dawniej do celów mieszkalnych. Wyższe kondygnacje wielokrotnie przebudowywane w XV - XVIII w. Spalona w 1945 r. Prace rekonstruktorskie zakończono w 1965 r.

W latach 1504-1543 wieża była własnością Mikołaja Kopernika. Wbrew temu, co przedstawia słynny obraz Jana Matejki "Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem", Wieża nie była miejscem, z którego astronom prowadził obserwacje nieba. Powojenne badania dowiodły, iż jej gabaryty są zbyt małe, aby mogły pomieścić sporych rozmiarów instrumenty astronomiczne. Specjalna ceglana platforma (pavimentum), na której ustawiono sprzęt znajdowała się w ogrodzie Kopernika w jego zewnętrznej kanonii, mieszczącej się za zachodnią fosą (nie odnaleziono jednak żadnego fragmentu tej platformy).

POZOSTAŁE ATRAKCJE WE FROMBORKU

SZPITAL ŚW. DUCHA
Zespół zabudowań wraz z Kaplicą św. Anny istnieje od końca XV w. Szpital pełnił rolę przytułku dla chorych i opuszczonych starszych osób. W latach 1507-1519 prowadzony był przez zakon św. Antoniego Pustelnika, a od 1874 r. przez siostry Katarzynki z Braniewa. Administracyjnie podlegał kapitule fromborskiej, z której dotacji głównie się utrzymywał. Mikołaj Kopernik prowadził tu praktykę lekarską - leczył zarówno dostojników kościelnych, jak i mieszkańców Fromborka.

Po II wojnie światowej zespół poszpitalny został remontowany dopiero w latach 1978-1989 na potrzeby Muzeum Mikołaja Kopernika mieści obecnie Dział Historii Medycyny. Zwiedzający mogą tu obejrzeć dawne narzędzia medyczne i aptekarskie. Do najcenniejszych elementów wystroju obiektu należą malowidło ścienne przedstawiające Sąd Ostateczny, dwa piece łaziebne, płyty epitafijne oraz ambona. Usytuowany we wschodniej części miasta jest, poza zespołem architektonicznym Wzgórza Katedralnego, najciekawszą budowlą we Fromborku.

WIEŻA WODNA
W 1571 roku nad kanałem płynącym przez miasto, zbudowana została pierwsza na ziemiach polskich wieża wodociągowa zwana Wieżą Wodną. Zadaniem wodociągu było zaopatrzenie w wodę Wzgórza Katedralnego, Pałacu Biskupiego oraz domów kanoników. Budowa trwała rok, był to drugi tego typu wodociąg w Europie.

Fromborski wodociąg to unikatowy w skali europejskiej pomnik średniowiecznej inżynierii hydrotechnicznej. Po II wojnie światowej Wieża Wodna była obiektem zaniedbanym. Dopiero w latach 90-tych XX wieku obiekt rozkwitł i stał się obowiązkowym punktem podczas turystycznych wycieczek po Fromborku i jego okolicach. Obecnie Wieża Wodna to doskonały punkt widokowy na Wzgórze Katedralne, Stare Miasto i Zalew Wiślany. Mieści się tam Galeria Pamiątek i kawiarenka.

PARK ASTRONOMICZNY
Dla miłośników astronomii wspaniałą atrakcją jest Park Astronomiczny, który znajduje się około 2 km od Fromborka (w kierunku miejscowości Ronin-Nowiny) na najwyższym wzniesieniu w okolicy zwanym Górą Żurawią, na brzegu domniemanego krateru meteorytowego. Dysponuje pięcioma pawilonami z instrumentami do obserwacji nieba - teleskopy, lunety, trzema tarasami obserwacyjnymi oraz dwoma budynkami mieszczącymi salę recepcyjną, pracownie i podręczną bibliotekę. Służy głównie celom dydaktycznym.

To miejsce, gdzie na własne oczy zwiedzający mogą zobaczyć, jakimi przyrządami posługiwali się astronomowie od XVI wieku po współczesność. W Parku Astronomicznym znajdują się także rekonstrukcje instrumentów Mikołaja Kopernika - astrolabium, kwadrant i trikwetrum oraz kopie XVII-wiecznych lunet kaliskich do obserwacji plam słonecznych. Poza podziwianiem teleskopów można popatrzeć przez nie, w zależności od pory dnia, na plamy słoneczne, Księżyc, planety i gwiazdy. Obok instrumentów historycznych w Parku można obserwować niebo przy pomocy współczesnych teleskopów. Największy teleskop w Obserwatorium mieści się na wieży z obrotową kopułą, w której na czas obserwacji otwiera się szczelina. Obiektywem jest w nim zwierciadło wklęsłe o średnicy 65 cm, a optymalne powiększenie tego teleskopu to aż 650 razy.

CMENTARZ KANONIKÓW WARMIŃSKIEJ KAPITUŁY KATEDRALNEJ

Zabytkowy cmentarz kanoników Warmińskiej Kapituły Katedralnej we Fromborku założony został w 1908 roku. Od początku istnienia Kapituły kanonicy byli chowani w katedrze. Początkowo grzebano ich pod posadzką wokół bocznych ołtarzy, a od 1720 roku w krypcie pod prezbiterium. Z powodu braku miejsca na dalsze pochówki we fromborskiej katedrze nieopodal Wzgórza Katedralnego założono cmentarz kanoników. Pierwszy pochówek miał miejsce w 1911 roku, ostatni w 1946. Spoczywa na nim 22 kanoników i 1 wikariusz katedralny. Wszyscy tu pochowani byli wysoko wykształconymi duchownymi (profesorami oraz doktorami filozofii i teologii). Spora część z nich nosiła polskie nazwiska.

Cmentarz składa się z 4 kwater, podzielonych dwiema alejami lipowymi (poprzeczną i podłużną). Aleja podłużna biegnie bezpośrednio od bramy cmentarza. Na jej końcu znajduje się rzeźba z piaskowca, zatytułowana Ukrzyżowanie. Jest to wykonana na początku XX wieku kopia dzieła Tilmana Riemenschneidera, którego autorem był Joseph Seitz. Nagrobki na cmentarzu są wykonane kutego żelaza, kamienia i drewna.

ZALEW WIŚLANY

Obszar Zalewu Wiślanego jest doskonałym miejscem do uprawiania żeglarstwa, sportów motorowodnych oraz kajakarstwa. Na wielbicieli kąpieli słonecznych i wodnych czekają rozległe plaże. Zimową porą zamarznięte wody Zalewu zachęcają do przejażdżek bojerami. Dzięki portowi Frombork dysponuje połączeniem wodnym z miejscowościami na Mierzei Wiślanej. Z Fromborka kursują statki do Krynicy Morskiej. Wody Zalewu Wiślanego poprzez Cieśninę Pilawską łączą się z Morzem Bałtyckim, natomiast rzeką Nogat lub Szkarpawą dopłynąć można do Gdańska. Port we Fromborku poprzez Zalew Wiślany ma czynne połączenia wodne z Krynicą Morską, Elblągiem i Tolkmickiem. Istnieje również możliwość komunikacji drogą wodną do Kaliningradu i Bałtijska na podstawie wizy wydanej przez Federację Rosyjską.

RYNEK MIEJSKI I KANAŁ KOPERNIKA W NOWEJ ODSŁONIE

W 2015 roku Frombork zyskał nowe oblicze dzięki rewitalizacji Rynku Miejskiego oraz Kanału Kopernika. To dwa elementy Starego Miasta, związane z wielkim astronomem Mikołajem Kopernikiem. W ramach inwestycji "Rewitalizacja obszaru Starego Miasta we Fromborku" Rynek i Kanał Kopernika przeżyły istną metamorfozę. Dzięki modernizacji uzyskały niespotykany dotąd wspaniały wygląd. Historyczne centrum Fromborka nabrało szczególnego blasku, na który niewątpliwie zasługuje miasto o tak bogatych dziejach i atrakcyjnej turystycznie lokalizacji.

RYNEK MIEJSKI
Odnowiony plac Rynku nawiązuje wyglądem do Układu Słonecznego i podkreśla związki Fromborka z Mikołajem Kopernikiem. Po modernizacji centralnym punktem fromborskiego Rynku jest fontanna z podświetlanymi, tryskającymi z posadzki strumieniami wody. W nawierzchni placu odznaczają się łuki z ciemnej granitowej kostki, przypominające orbity. Ustawiono na nich ławki symbolizujące osiem planet. Na trzeciej z nich, czyli na planecie Ziemia, siedzi odlany z brązu Mikołaj Kopernik patrzący w kierunku Wzgórza Katedralnego. W pobliżu fontanny umieszczono odrestaurowaną zabytkową pompę. Wokół rynku posadzono szpalery drzew, podświetlanych po zmroku lampami wbudowanymi w bruk. Plac jest objęty całodobowym monitoringiem i siecią bezprzewodowego Internetu.

KANAŁ KOPERNIKA

Kanał Kopernika, zwany dawniej Małą Baudą, został zaprojektowany prawdopodobnie w wieku XIV przez ludzi biegłych w sztuce inżynierskiej, jednak nieznana jest dokładnie data jego budowy. To sztuczny przekop o długości ok. 5 km łączący rzekę Baudę z Fromborkiem, uchodzący do Zalewu Wiślanego. Kanał zapewniał wodę pitną dla mieszkańców, dostarczał energii niezbędnej do pracy fromborskiego młyna, chronił przed powodziami, stanowił zabezpieczenie na wypadek pożaru i usuwał nadmiar piasku z portu. Kanał był użytkowany do roku 1944. Na skutek działań wojennych w 1945 roku przestał funkcjonować. Wkrótce w zrujnowanym mieście stał się ściekiem, zaś poza miastem zarastał krzewami. Już w roku 1958 powstały opracowania dotyczące rekonstrukcji kanału, zwanego teraz Kanałem Kopernika. Ostatecznie w II połowie lat sześćdziesiątych fragment kanału został częściowo zasypany w obrębie miasta od ulicy Zielonej do Wieży Wodnej. Pozostawiono tylko odcinek ujściowy długości niespełna ćwierć kilometra pomiędzy wieżą i portem. Kanał Kopernika został wpisany do rejestru zabytków w roku 1968.

Prace modernizacyjne objęły wykonanie nowego, wybrukowanego koryta, zainstalowanie przy skarpach nawiązujących do historii barierek, remont ciągów spacerowych wzdłuż ścian kanału, instalację stylowego oświetlenia i ławek oraz pomp wymuszających obieg wody w kanale, montaż tablic informujących o dziejach Kanału Kopernika w gospodarczym życiu miasta, a także zapewnienie bezprzewodowego dostępu do Internetu wzdłuż Kanału. Zmodernizowany zabytkowy Kanał Kopernika jest teraz miejscem, gdzie można przyjemnie spacerować i przyjemnie spędzać czas.

Trzecim elementem realizowanego projektu był remont zabytkowego budynku przy ul. Błotnej 2 we Fromborku. Piękny budynek pierwotnie będący Domem Rybaka, czekał na remont wiele lat. Teraz jego wygląd jest powodem do dumy, co najlepiej potwierdzają licznie fotografujący go turyści. Odrestaurowanie zewnętrznej części zabytkowego budynku przy ulicy Błotnej 2 we Fromborku było prowadzone w latach 2013-2014 i obejmowało remont dachu i elewacji.

Całkowita wartość projektu - 3,9 mln zł, z czego 2 mln zł stanowiło dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury na lata 2007-2013. Oficjalne otwarcie i oddanie do publicznego użytku znaczącej i zmieniającej wizerunek Fromborka inwestycji pn. "Rewitalizacja obszaru Starego Miasta we Fromborku" nastąpiła 8 sierpnia 2015 r.

Frombork - warto tu bywać i to przez cały rok!